Από την Μαρία Μαρή
Θεατρολόγος – Εκπαιδευτικός
Είχε πει ο Άγγελος Τερζάκης για τον Τσέχωφ ότι ήξερε πως να μεταβάλλει την ήττα σε πνευματικό θρίαμβο. Πραγματικά, αυτό είναι εμφανές σε όλα του τα έργα. Στο Βυσσινόκηπο, στο Θείο Βάνια, ακόμα και στο Γλάρο.
Το θέατρο του 20ου αιώνα έχει καθοριστεί από τον Ίψεν, τον Στρίνμπεργκ και τον Τσέχωφ.
Ο Τσέχωφ δεν απαντά με ένα μειδίαμα στην τραγική μοναξιά του Ρώσου, αλλά και σε αυτή του Παγκόσμιου Ανθρώπου.
“Το Κύκνειο Άσμα” είναι από τα πρώτα έργα του Τσέχωφ και παρουσιάζεται η τελευταία σκηνή, μετά την παράσταση, ενός μεγάλου σε ηλικία, αλλά και σε διαδρομή ηθοποιού, του Βασίλι Βασίλιεβιτς Σβετλοβίντωφ, που καταλαβαίνει ότι τον έχουν ξεχάσει και ότι κανείς δεν φρόντισε μετά την αποχώρηση των θεατών και τα συγχαρητήρια να τον αναζητήσει και έτσι τον πήρε ο ύπνος, «το γερό μεθύστακα». Κανείς δε σκέφτηκε να τον πάει στο σπίτι του, που «είναι και άρρωστος και η ψυχή του έχει κουραστεί». Έτσι ξύπνησε ξαφνικά σε ένα άδειο θέατρο και άρχισε να συνομιλεί με υπαρκτά και ανύπαρκτα πρόσωπα, παίζοντας ταυτόχρονα μόνος του τις μεγάλες στιγμές της δικής του μεγάλης θεατρικής καριέρας. Μπόρις Γκοντούνοφ, Βασιλιά Ληρ, Άμλετ, Οθέλλο, με μοναδικό ακροατή, υποτίθεται, τον υποβολέα του θεάτρου, Νικήτα Ιβάνιτς, «τον γεροπόντικα του θεάτρου», ο οποίος στη συγκεκριμένη παράσταση δεν εμφανίζεται στη σκηνή.
Έτσι και ο Βασίλι αφιέρωσε όλη του τη ζωή στο θέατρο, για να του μείνει μόνο η μοναξιά. Τα ζητήματα που προβάλλει το έργο σχετίζονται με την τελευ- ταία παράσταση ενός μεγάλου ηθοποιού και τον απολογισμό μιας ολόκληρης ζωής μέσα στο καμαρίνι του με έπιπλα κλασικά, ενδεικτικά και αυτά της παρωχημένης του ηλικίας. Μια φωτογραφία του στον τοίχο τότε που και αυτός ήταν στο στρατό, να τονίζει την καταστροφική επέλαση του χρόνου, στην όψη και στις φυσικές δυνατότητες, αλλά που δεν έχει επηρεάσει το ταλέντο του και τις βιωματικές μνήμες του από το θέατρο. Η φυσιογνωμία του, όπως αυτή εμφανίζεται στη σκηνή με μια εκπληκτική μάσκα, που έχουν εμπνευστεί οι αδελφοί Αλαχούζοι, σκηνικό αντικείμενο, που συμπληρώνει το ρόλο και βέβαια συμπληρώνεται από μια καταπληκτική φωνή και αντίστοιχη κίνηση.
Τον είχε πάρει ο ύπνος στην καρέκλα με τη στολή του Κάλχα, «τον γεροξεκούτη». Ο Βασίλι είναι μεθυσμένος, κυκλοφορεί συνεχώς με ένα μπουκάλι βότκα στο χέρι, συμβολικό και αυτό για το τέλος που τον απειλεί. «Τό ‘πιες το ποτήρι ως τον πάτο. Σαράντα πέντε χρόνια στο σανίδι». Μιλά με κατάκριση, αλλά και με αυστηρότητα στον εαυτό του.
«Αν δε νοιάζεσαι για την υγεία σου, πρέπει τουλάχιστον να νοιάζεσαι για τα γηρατειά σου!». Με την ηλικία ξυπνάνε τα φαντάσματα, μεγεθύνονται οι φόβοι. Ακούγονται βήματα, φωνές. «Εξήντα οκτώ χρονών οι άνθρωποι πάνε στην εκκλησία, ετοιμάζονται για το θάνατο». Απαντά στην υποτιθέμενη παρότρυνση του Νικήτουσκα να πάει στο σπίτι του «ότι δε θα πάει γιατί δεν έχει ούτε συγγενείς, ούτε γυναίκα, ούτε παιδιά και φοβάται μονάχος του».
Όταν ο Νικήτουσκα κλαίει, τότε εκείνος αναρωτιέται «Εσύ γιε μου, γιατί κλαις;»
Ο φωτισμός επιχειρεί να ακολουθήσει το βαρομετρικό του ήρωα. Άλλος ο φωτισμός για τις μνήμες και άλλος αυτός του πάθους, όταν μιλά για την αγάπη του για τις γυναίκες, τέλος, άλλος αυτός της περισυλλογής.
Μιλά για έναν αδικαίωτο έρωτα, μια γυναίκα που εκλιπαρούσε να είναι μαζί του και αυτή του έθεσε όρο. «Αφήστε το θέατρο!» Αυτός μπορεί να έχει λατρέψει το θέατρο, αλλά έχει την εντύπωση ότι για το κοινό του ήταν σχεδόν μια πόρνη. Από ματαιοδοξία θέλουν οι θεατές του να τον γνωρίσουν.
Είναι τραγικό πρόσωπο, ανάλογο του Φιρς στον Βυσσινόκηπο, που εγκαταλελειμμένος απ’ όλους κλείνει το έργο λέγοντας «Πέρασε η ζωή, πάει… σαν να μην την έζησα… Δεν έχεις πια δύναμη… Τίποτα δεν σ’ απόμεινε…»
Αντίθετα ο ήρωας του “Κύκνειου Άσματος” λέει ότι “όπου υπάρχει ταλέντο, δεν υπάρχουν γεράματα”.
Το κείμενο έχει πολλές αντιφάσεις του ανθρώπου, που βαίνει προς το τέλος και άλλοτε το παραδέχεται και άλλοτε αντιστέκεται. Καταπληκτικό κείμενο για την πορεία του ανθρώπου, τον οποίο ο Τσέχωφ βλέπει πάντα με μεγάλη τρυφερότητα και αγάπη.
Η παράσταση ήταν σωστά ρυθμισμένη, χωρίς καμία εκκεντρικότητα, με μια σωστή διδασκαλία ενός πολύ νέου και εξαιρετικά ταλαντούχου ηθοποιού, του Μάριο Χατζησάββα, που με άνεση, με βραδύτητα και βαρύτητα κινούνταν γερμένος γέρος καταπονημένος και χτυπημένος από τη ζωή, φορτωμένος με όλη την πείρα της ηλικίας του πάνω στη σκηνή, περιφέροντας, πραγματικά μπροστά στην απειλή του Τέλους, το σθένος του Ταλέντου του.
Ωραία ερμηνεία με ισορροπημένη και υπέροχη εναρμονισμένη σκηνοθετική θεώρηση και διδασκαλία από τη Μαρίκα Θωμαδάκη.
